Arnošt
Bart-Brězynčanski
Arnošt Bart-Brězynčanski, rolnik, kupiec i poseł do Landtagu [Saksońskiego Sejmu Krajowego],
pochodził z Brězynki1, ewangelickiej wsi na północ od Budziszyna. W
okresie przed wojną światową aż do czasu
jej zakończenia, tj. w l. 1914-1918 odgrywał on kierowniczą rolę w łużyckim ruchu narodowym. Arnošt Bart był człowiekiem pogodnego usposobienia optymistycznie nastawionym,
odznaczał się[przy tym] zdrowym rozsądkiem. Bardzo dobrze przemawiał, potrafił zjednywać sobie ludzi, zapalać ich do
nowych idei bądź też piętnować godne potępienia zjawiska. a/Bart
był praktykującym chrześcijaninem
wyznania ewangelickiego. [podpis pod ryc.]Arnošt Bart uczestniczył w 1919 konferencji pokojowej w Paryżu [Trak-tatWersalski]/ [jako
przedstawiciel Łużyczan]b/ Szkoła
i kształcenie Bart urodził się w 28.08.1870 we wsi Lětoń2 k. Brězynki
w czasie, kiedy państwo niemieckie
prowadziło wojnę z Francją. [Po zwycięskiej wojnie kanclerz Bismarck
doprowadził do zjednoczenia z Prusami wszystkich
państw niemieckich- przyp. tłum.; dosł.:] Wojna ta skończyła się w 1871 a jednocześnie wszystkie niemieckie
księstwa i królestwa zjednoczyły się w mocarstwo niemieckie. Niemcy prowadziły wówczas
bezwzględna politykę ekspansji i starały się o utworzenie jednolitego państwa
narodowego. Mniejsze [liczebnie] narodowości takie jak Polacy, Duńczycy,
Łużyczanie czy Francuzi w Alzacji i Lotaryngii cierpiały wskutek polityki
germanizacyjnej. W
czasie, kiedy Bart uczęszczał do szkoły rzadko uczono tam po łużycku, a wszędzie
podżegano przeciw Łużyczanom. Koledzy
szkolni przezywali go często ”wendische Kacke”. Po
ukończeniu szkoły Arnošt kształcił się w
Budziszynie w zawodzie kupieckim. Tam zapoznał [ks.] Michała Hórnika, który
zapalił go do Łużyckości[dosł. ... do Łużyczan]
Po ukończeniu nauki 19-letni [Bart] pracował w Lipsku, Berlinie i
Łuchowie3(k. Złeho Komorowa4). Uczył się przy tym
pracowicie języka francuskiego, angielskiego i rosyjskiego. W 1892 przez pół
roku wędrował po Francji i po Włoszech.
Działalność
Barta na polu narodowym
W wieku 23 lat powrócił Arnošt Bart do domu i
przejął po rodzicach małe gospodarstwo. Starał się, by Łużyczanie poznawali i
pielęgnowali swe bogate dziedzictwo. W tym celu założył w r. 1893 we wsi Chwaćicy5(k.
Brězynki) towarzystwo[a. stowarzyszenie] wiejskie z chórem i grupą teatralną. Corocznie przed
świętami Bożego Narodzenia członkowie towarzystwa obdarowywali ubogie dzieci. Drobnym
i średnim rolnikom wiodło się wtedy bardzo źle. Za ciężkie pieniądze odnajmowali
ziemię od właścicieli majątków szlacheckich i wielkich majątków obszarniczych[junkrów],
którzy byli posiadaczami ponad 50 % areału
rolnego.
Bart ujmował się za nimi[ tj. biedakami].
Pisał listy protestacyjne, udzielał[poszkodowanym] bezpłatnych konsultacji prawnych i wspierał ich materialnie w razie potrzeby,
jak też w in-ny sposób. Od r.1909 aż do 1919 walczył o prawa dla chłopstwa i prawa dla Łużyczan jako poseł do Saksońskiego Sejmu Krajowego. Szczytem[osiągnięciem]
oporu Łużyczan wobec władzy i
właścicielom majątków było założenie Domowiny 12.11.1912 w Wojerecach6
. Bart był głównym inicjatorem i
pierwszym jej przewodniczącym. Powstało więc stowarzyszenie wszystkich
łużyckich towarzystw, których zadaniem była walka o prawa dla Łużyczan, upowszechnianie
pouczających wykładów, udzielanie porad w zakresie spraw gospodarczych i zagadnień
prawnych oraz forsowanie żądań biedoty wiejskiej. Mottem jego było: ”Zachować, pobudzać, instruować!”
Po
I wojnie światowej
Jako przedstawiciel Łużyczan udał się Bart w r. 1918
razem z Janem Brylem do Paryża na konferencję
pokojową z zamiarem utworzenia państwa łużyckiego, który, niestety , nie został
zrealizowany. Od 1920 do 1927 był [Bart] przewodniczącym Domowiny i nadal był aktyw-ny na
niemal wszystkich polach działalności narodowej. Potem został wyparty z
pozycji Publicznej wskutek rozbieżności
zaistniałych między Łużyczanami. Zmarł 15.02.1956 r. w Brězynce w wieku 88
lat.
1 – Brězynka[/Brősang
w gm. Dobruša-schau-Gaußig a. Brězynka/Briesing w gm. Malešecy/Malschwitz,
pow. Budyšin/Bautzen - nazwy niem. jako wtórne
w stos. do łuż. dodano celem lepszej orientacji
w terenie opisanym na mapach wg oficjalnej
niem. nomenklatury – przyp. tłum. ; a/ - część zdania po bądź też wydedukowano(styl oryginału jest niekiedy trudny ze względu
na charakter treści –
publicystyczno-polityczny - jak i tematykę];
[ ] – w
nawiasach uwagi(wyjaśnienia) od tłum.
2 – Lětoń/Litten
3 – Łuchow/ ? [nie odnaleziono w cyt. niżej wykazie; być może miejscowość padła
ofiarą kopalni węgla brunatnego, które pustoszą wsie a zarazem odwieczne
siedliska łużyckich Słowian. Nazwę miejscowości jako Luchow(nie:
Łuchow) wym. Wenzel W. Oberlausitzer
Ortsnamenbuch. Mit einem Exkurs zur Siedlungsgeschichte ind 12 mehrfarbigen
Karten w rozdz. Obersorbische-deutsches Ortsnamenverzeichnis.
Domowina-Verlag, Bautzen 2008, s.199
4 – Zły Komorow/Senftenberg
5 – Chwaćicy/Quatitz
6 – Wojerecy/ Hoyerswerda
Pozostałe niemieckie nazwy miejscowości ustalano na
podst. Serbja. Doma w Sakskej. Zu Hause in Sachsen. Die
Sorben. Herausgegeber
Sächsisches Staatsministerium fűr
Wissenschaft Und Kunst, Dresden 1999, s.
48-57
Związek
Towarzystw Łużyckich
Wspomina Ernest Bart
Organizowanie gminnych, szkolnych, ani kościelnych
dotyczących Łużyczan spraw, nie ma
łużyckiego charakteru[w tekście dosł.: nie jest łużyckie]. To nie nasza wina.
Winą naszą jest jednak to, że życie w towarzystwach łużyckich [wśród samych
Łużyczan] też łużyckie nie jest. Ta zaś nieproporcjonalność, którą możemy usunąć przy odrobinie dobrej woli, kompromituje
nas zarówno wobec przyjaciół jak i wrogów.
Dopiero w ostatnich latach zaczął
się ruch w łużyckich szeregach. Tu i ówdzie
podnoszą się towarzystwa podkreślające ich narodowy
charakter. Starania te wskazują na potrzebę
zjednoczenia podobnych towarzystw czy-sto
łużyckiego ducha[a. charakteru], na potrzebę
zjednoczenia w [jednolitą] całość celem wspólnego działania. Takie podejście daje nadzieję, że sprawy Łużyczan zmienią się na lepsze. – Jednak poglądy na
zadania i kierunki działalności są
jeszcze bardzo rozmaite w kręgach łużyckich stowarzyszeń. [ Teraz zdanie nie przetłumaczone z powodu
trudności w niezrozumieniu jego
redakcji: K spokojacemu
rozjasnjenju w naležnosći Zwjazka Serbskich Towar´stwow přinošować –je zaměr
slědowacych rjadkow. ]
Nam, Łużyczanom, potrzebne są organizacje przystosowane do nas i [służące] naszych[-ym]
potrzeb[-om]. Nie powinniśmy przy tym
brać przykładu z innych narodów. Inne narody znajdują się w sytuacji[warunkach] odmiennej [-nych od naszej]. Wybierajmy to, co w
obecnej dobie uważamy za potrzebne i
korzystne dla nas samych. A tym właśnie
jest naszym zdaniem Związek Towarzystw Łużyckich.
Związek Towarzystw Łużyckich zdobędzie wielkie
uznanie. Jego znaczenie dla narodu
jest ogromne! [lub] Oto, jakie jest jego
znaczenie dla narodu[Dosł.: Przyjrzyjcie się, jaka jest jego n a r o d o
w a waga! ] Z góry zostało sformułowane
[określono z góry; a priori [ lub]: Już w punkcie wyjścia sformułowane zostały
zadania dla każdego z towarzystw], ile każde z nich [ tj. poszczególnych towarzystw] może wykonać,
i jaki wkład wnieść w życie parafii,[żeby] zachować[a. utrzymać] łużycki
charakter jeśli chodzi o teatr, śpiew itd.; - Związek będzie tym bardziej
pomocny, w im szerszym zakresie obejmie
wszystkie parafie łużyckie, wszystkich Łużyczan.
Arnošt
Bart im SKA [Arnošt
Bart w Łużyckim Archiwum Kulturalnym/SKI = Serbski kulturny archiw]
Bart, Arnošt/
Barth Ernst 29.8.1870
Lětoń - 15.2.1956 Brězynka k. m. Delnja Hórka1Kupiec, inicjator i
współzałożyciel Domowiny 1912
Syn karczmarza, właściciela
małorolnego gospodarstwa, bednarza i kupca,
który w r. 1872 jako wolny chałupnik i szynkarz[tu chodzi o ojca] osiedlił
się w Brězynce; 1885-88 uczeń kupiecki[w szkole kupieckiej] w Budziszynie, i [uczeń]miejskiej
szkoły handlowej, którą ukończył z chwalebnym świadectwem; 1889-91 zatrudniony jako pracownik kupiecki w Lipsku, 1891-92 w
stowarzyszeniu konsumów w Lauchhammer i w Berlinie; 1892 pobyt we Włoszech i we
Francji. 1894 przejął gospodarstwo rodzicielskie, 1897 ożeniony z
Haną Mjeltkec z Chwaćic2; od
marca aż do września 1919 wykonywał zadania z ramienia Łużyckiej Rady Narodowej w Paryżu, po powrocie aresztowany
i wtrącony do ciężkiego więzienia w Gollnow3 k. Szczecina, gdzie
przebywał aż do 1920.
Pod wpływem [Józefa Wilhelma4]
Bogusławskiego i [ks. Michała5]Hórnika [jako autorów] Historii narodu łużyckiego, i od czasu
spotkania z M. Hórnikiem, skonkretyzował swą przy-należność do narodu
łużyckiego. W 1886 po raz pierwszy
uczestniczył w zjeździe studentów łużyckich, w
1890 przystąpił do[ łużyckiego towarzystwa naukowego] Macierzy Łużyckiej. W wolnych chwilach zajmował się
historią, językiem kulturą narodu łużyckiego przy czym przyswoił sobie również język czeski a
później i rosyjski w mowie i w piśmie. Zajmował się literaturą rosyjską, uczył
się angielskiego i francuskiego. We Francji poznał zakłamanie[fałsz] niemieckiej
propagandy szowinistycznej, skierowanej przeciw Francji. Po powrocie na Łuży-ce
działał w łużyckim ruchu narodowym, był współzałożycielem i sekretarzem łużyckiego towarzystwa w
Chwaćicach (1892) i Malešecach6
oraz towarzystwa [kasy ?]
zapomogowo-pożyczkowej w Chwaćicach (1895),
przedstawiciel chłopski w Sejmie Prowincji Górnych Łużyc.
W grudniu 1898 B. podjął próbę z centralizowania
i zreorganizowania łużyckich towarzystw
na bazie spółdzielczej w Związku Stowarzyszeń Łużyckich, który rozpadł się w r.
1899. W l. 1908-19 był on kierownikiem urzędu gminnego w Brězynce a
równocześnie reprezentantem antyjunkierskiego ruchu drobnych i średniorolnych rolników na płn.
-zach. Górnych Łużycach, sekretarzem zał. w 1903 r. ogólno-chłopskiego Wiejskiego Towarzystwa Wyborcze-go. W r.
1909 zorganizował z sukcesem zwycięską
chłopską walkę wyborczą między dwoma
kandydatami: Michałem Koklą a Brűhlem(dzierżawcą majątku szlacheckiego, radcą
ekonomicznym w m. Łuh7).
Jako przywódca chłopski Bart z każdym dniem rozszerzał swe wpływy na pracujące chłopstwo, które wybrało go do
Landtagu [Saksońskiego Sejmu Krajowego] jako następcę zmarłego J.[ana]8
A.[wgusta] Zoby, gdzie dołączył
jako inspektor[a. wizytator] frakcji
konserwatywnej. W konfrontacji z junkrami i biurokracją państwową, w sytuacji, kiedy w łużyckim ruchu
protestacyjnym przeciw doszczętnemu wyrugowaniu ję-zyka łużyckiego, powstawały koncepcje
założycielskie Domowiny [powstałej] 12.10. 1912 w Wojerecach. Ta
antyimperialistyczna organizacja naczelna [tzw. dachowa] towarzystw
łużyckich, od której wkrótce odstąpiło skrzydło skupiające bogate chłopstwo[a. chłopską
burżuazję] o nastawieniu
klerykalnym[dosł. wielkochłopskoklerykalne]
stworzyła za preze-sury B. miejsce i
możność działania dla spółdzielczości, działalności
kulturalnej i polityki mniejszościowej oraz prezentowania interesów
drobnych chłopów skupionych na sprawie reformy.[Zdanie wydedukowane pod wzgl. sensu;
dosłownie nie do przetłumaczenia]. Uwzględniając fakt całkowitego fiaska realizacji łużyckich żądań narodowych w
Saksońskim Sejmie Krajowym, Domowina wprowadziła
[rozwinęła] koncepcję wyzwolenia Łużyczan w oparciu o kształtującą się na bieżąco sytuację geopolityczną. Jego[Barta] rachuby na zwycięstwo Rosji u boku Ententy stały się pod koniec listopada 1917 nierzeczowe[a.
nierealne]9 W r. 1919 Bart ponownie reprezentował w sejmie łużyckie
interesy. Utworzona 12.11.1918 za jego
prezesury Łużycka Rada Narodowa poszerzyła łużyckie żądania o projekt
utworzenia państwa łużyckiego na podstawie prawa o samostanowieniu narodów(z
wywłaszczeniem laty-fundiów). Bart reprezentował narodowy i agrarny
program Łużyckiej Rady Narodowej jako
członek czechosłowackiej delegacji pokojowej[tzn. na konferencję pokojową] w
Paryżu – z konsekwencjami przyłączenia
Łużyc do Czechosłowacji.10 Od 1920 do 1927 działał znowu jako przewodniczący Domowiny, którą reorganizował i podbudowywał ekonomicznie (m.in. [przez]Bank
Łużycki) w okresie Republiki Weimarskiej. W r. 1933 został aresztowany przez
faszystów na okres jednego miesiąca.W czasie bitwy pod Budziszynem w kwietniu
1945, witał w Brězynce sowieckich i polskich żołnierzy z narażeniem życia.
Pozostając pod głębokim wrażeniem przewrotu antyfaszystowsko-demokratycznego,
występował B. zdecydowanie o
pełnoprawność socjalną i polityczną narodu łużyckiego. W 1953 w rocznicę przyjęcia
Ustawy o zachowaniu praw ludności
[narodowości] łużyckiej[dosł. prawo łużyckie] jako„zdobyczy” Niemieckiej Republiki Demokratycznej, spotkał
się z W[Wilhelmem]Koenenem i Otto Gro-tewohlem;
był uznany jako osoba prześladowana
przez reżim nacjonalistyczny.[autor:
Hartmut Zwahr]
PUBLIK.:
Związek Towarzystw Łużyckich – Łužica
17(1898), str. 126-127; Walka Łużyczan
z niemiecką pycha narodową w okresie przed hitlerowskim – Nowa doba
11.9.1948;Quo vadis ecclesia? – Nowa
doba 25.11.1948 ŻRÓDŁA/LIT.: F[rido] Mětšk, Założenie i działalność Domowiny
19121914 – Lětopis B 4 (1957), str.
438-478; H. Zwahr, Arnošt
Bart-Brězynčanski, Budyšin 1970, 1981 Nowy słownik biograficzny
historii i kultury Łużyczan, praca zbiorowa: Jan Šołta - kierownik, Pětr Kunze, Franc Šěn. Budziszyn,
Ludowe nakładnistwo Domowina[Wydawnictwo Narodowe Domowina], 1984
1 – Delnja Hórka / Niedergurig
2 - Gollnow;
obecnie Goleniów ( Zachodniopomorskie); 3,4– uzup. na podst.
:Cygański M., Leszczyński R., Zarys dziejów narodowościowych Łużyczan.
Opole 1998, Państw. Inst. Nauk. – Inst. Śląski, T. II Indeks nazwisk, s.
166-179;
5- Malešecy/
Malschwitz; 6–
Łuh/Luga gm. Njeswačidło/Neschwitz pow. Budušin/Bautzen]
7 - uzup. wg op. cit. Cygański M., Leszczyński
R., Zarys dziejów ...
8,9
– kwestie te rozwijają autorzy T. I, wym. w poz.8, na str. 181-185[tłum.]
Z górnołuż. tłumaczyła Ludmiła Gajczewska (Towarzystwo
Polsko-Serbołużycki Oddz. Dolnośl. we Wrocławiu
Tón hobraz som wót internetowego boka mójego pśijaśela Michała Kuryłłowicza www.luzyca.cba.pl stajił./ Ten obraz wstawiłem ze strony internetowej mojego przyjaciela Michała Kuryłłowicza www.luzyca.cba.pl. 
