Arnošt Bart-Brězynčanski

Arnošt Bart-Brězynčanski                                                                                    

Arnošt Bart-Brězynčanski, rolnik, kupiec i poseł do  Landtagu [Saksońskiego Sejmu Krajowego], pochodził z Brězynki¹, ewangelickiej wsi na północ od Budziszyna. W okresie przed  wojną światową aż do czasu jej zakończenia, tj. w l. 1914-1918 odgrywał on kierowniczą  rolę w łużyckim ruchu narodowym. Arnošt Bart był człowiekiem pogodnego usposobienia optymistycznie nastawionym, odznaczał się[przy tym] zdrowym rozsądkiem. Bardzo dobrze przemawiał, potrafił zjednywać sobie ludzi, zapalać ich do nowych idei bądź też piętnować godne potępienia zjawiska. ^a/Bart był praktykującym  chrześcijaninem wyznania ewangelickiego. [podpis pod ryc.]Arnošt Bart uczestniczył  w 1919 konferencji pokojowej  w Paryżu [Trak-tatWersalski]^/ [jako przedstawiciel Łużyczan]^b/ Szkoła i kształcenie    Bart urodził się w  28.08.1870 we wsi Lětoń² k. Brězynki w czasie, kiedy  państwo niemieckie prowadziło wojnę z Francją. [Po zwycięskiej wojnie kanclerz Bismarck doprowadził  do zjednoczenia z Prusami wszystkich państw niemieckich- przyp. tłum.; dosł.:] Wojna ta skończyła się  w 1871 a jednocześnie wszystkie niemieckie księstwa i  królestwa zjednoczyły się w   mocarstwo niemieckie.                                                         Niemcy prowadziły wówczas  bezwzględna politykę ekspansji i starały się o utworzenie jednolitego państwa narodowego. Mniejsze [liczebnie] narodowości takie jak Polacy, Duńczycy, Łużyczanie czy Francuzi w Alzacji i Lotaryngii cierpiały wskutek polityki germanizacyjnej. W czasie, kiedy Bart uczęszczał do szkoły rzadko uczono tam po łużycku, a wszędzie podżegano  przeciw Łużyczanom. Koledzy szkolni przezywali go często ”wendische Kacke”. Po ukończeniu szkoły Arnošt kształcił się  w Budziszynie w zawodzie kupieckim. Tam zapoznał [ks.] Michała Hórnika, który zapalił go do Łużyckości[dosł. ... do Łużyczan]   
 Po ukończeniu nauki 19-letni [Bart] pracował w Lipsku, Berlinie i Łuchowie³(k. Złeho Komorowa⁴). Uczył się przy tym pracowicie języka francuskiego, angielskiego i rosyjskiego. W 1892 przez pół roku wędrował po Francji i po Włoszech.

Działalność Barta na polu narodowym

W wieku 23 lat powrócił Arnošt Bart do domu i przejął po rodzicach małe gospodarstwo. Starał się, by Łużyczanie poznawali i pielęgnowali swe bogate dziedzictwo. W tym celu założył w r. 1893 we wsi Chwaćicy⁵(k. Brězynki) towarzystwo[a. stowarzyszenie] wiejskie  z chórem i grupą teatralną. Corocznie przed świętami Bożego Narodzenia członkowie towarzystwa  obdarowywali ubogie dzieci. Drobnym i średnim rolnikom wiodło się wtedy bardzo źle. Za ciężkie pieniądze odnajmowali ziemię od właścicieli majątków szlacheckich i  wielkich majątków obszarniczych[junkrów], którzy byli posiadaczami  ponad 50 % areału rolnego.                                                                                                                                       Bart ujmował się za  nimi[ tj. biedakami]. Pisał listy protestacyjne, udzielał[poszkodowanym] bezpłatnych  konsultacji prawnych i  wspierał ich materialnie w razie potrzeby, jak też  w in-ny sposób. Od   r.1909 aż do 1919 walczył o prawa  dla chłopstwa i prawa dla Łużyczan jako poseł  do Saksońskiego Sejmu Krajowego. Szczytem[osiągnięciem] oporu Łużyczan wobec władzy i  właścicielom majątków było założenie Domowiny 12.11.1912 w Wojerecach⁶ . Bart był głównym inicjatorem  i pierwszym jej przewodniczącym. Powstało więc stowarzyszenie wszystkich łużyckich towarzystw, których zadaniem była walka o prawa dla Łużyczan, upowszechnianie pouczających wykładów, udzielanie porad w zakresie spraw gospodarczych i zagadnień prawnych oraz forsowanie żądań biedoty wiejskiej. Mottem  jego było: ”Zachować, pobudzać, instruować!”

Po I wojnie światowej

Jako przedstawiciel Łużyczan udał się Bart w r. 1918 razem z  Janem Brylem do Paryża na konferencję pokojową z zamiarem utworzenia państwa łużyckiego, który, niestety , nie został  zrealizowany.  Od 1920 do 1927 był [Bart]  przewodniczącym Domowiny i nadal był   aktyw-ny  na  niemal wszystkich polach działalności narodowej. Potem został wyparty z pozycji  Publicznej wskutek rozbieżności zaistniałych między Łużyczanami.                                                                                            Zmarł 15.02.1956 r. w Brězynce w wieku 88 lat.

¹ – Brězynka[/Brősang w gm.  Dobruša-schau-Gaußig a.  Brězynka/Briesing w gm. Malešecy/Malschwitz, pow. Budyšin/Bautzen -  nazwy niem. jako wtórne w stos. do łuż. dodano celem lepszej  orientacji w terenie opisanym  na mapach wg oficjalnej niem. nomenklatury – przyp. tłum. ;                                             ^a/ -  część zdania po bądź też wydedukowano(styl oryginału jest niekiedy trudny ze względu na  charakter treści – publicystyczno-polityczny - jak i tematykę];

[  ] – w nawiasach uwagi(wyjaśnienia) od tłum.

² – Lětoń/Litten                                                                                                                                   
³ – Łuchow/ ? [nie odnaleziono w  cyt. niżej wykazie; być może miejscowość padła ofiarą kopalni węgla brunatnego, które pustoszą wsie a zarazem odwieczne siedliska łużyckich Słowian. Nazwę miejscowości  jako Luchow(nie: Łuchow)  wym.  Wenzel W. Oberlausitzer Ortsnamenbuch. Mit einem Exkurs zur Siedlungsgeschichte ind 12 mehrfarbigen Karten w rozdz. Obersorbische-deutsches Ortsnamenverzeichnis. Domowina-Verlag, Bautzen 2008, s.199                                                         

 ⁴ – Zły Komorow/Senftenberg                                                                                                                    
⁵ – Chwaćicy/Quatitz    
⁶ – Wojerecy/ Hoyerswerda

Pozostałe niemieckie nazwy miejscowości ustalano na podst. Serbja. Doma w Sakskej. Zu Hause in Sachsen. Die Sorben.    Herausgegeber    Sächsisches    Staatsministerium   fűr Wissenschaft Und Kunst, Dresden 1999, s.  48-57  

Związek Towarzystw Łużyckich

Wspomina Ernest Bart

Organizowanie  gminnych, szkolnych, ani kościelnych dotyczących Łużyczan  spraw, nie ma łużyckiego charakteru[w tekście dosł.: nie jest łużyckie]. To nie nasza wina. Winą naszą jest jednak to, że życie w  towarzystwach łużyckich [wśród samych Łużyczan] też łużyckie nie jest. Ta zaś nieproporcjonalność, którą  możemy usunąć przy odrobinie dobrej woli, kompromituje nas zarówno wobec przyjaciół jak i wrogów.  Dopiero w ostatnich latach  zaczął się ruch w łużyckich szeregach. Tu i ówdzie  podnoszą  się  towarzystwa podkreślające ich narodowy charakter.  Starania te wskazują na potrzebę zjednoczenia podobnych  towarzystw czy-sto łużyckiego ducha[a. charakteru],  na potrzebę zjednoczenia w [jednolitą] całość celem wspólnego działania.  Takie podejście daje nadzieję, że sprawy Łużyczan  zmienią się na lepsze. – Jednak poglądy na zadania  i kierunki działalności są jeszcze bardzo rozmaite w kręgach łużyckich stowarzyszeń.  [ Teraz zdanie nie przetłumaczone z powodu trudności w niezrozumieniu  jego redakcji: K spokojacemu rozjasnjenju w naležnosći Zwjazka Serbskich Towar´stwow přinošować –je zaměr slědowacych rjadkow. ]  Nam, Łużyczanom, potrzebne są organizacje  przystosowane do nas i [służące] naszych[-ym] potrzeb[-om]. Nie powinniśmy przy tym  brać przykładu z innych narodów. Inne narody  znajdują się  w sytuacji[warunkach] odmiennej  [-nych od naszej]. Wybierajmy to, co w obecnej dobie uważamy za potrzebne  i korzystne dla nas samych.  A tym właśnie jest  naszym zdaniem Związek Towarzystw  Łużyckich.

Związek Towarzystw Łużyckich zdobędzie wielkie uznanie.  Jego znaczenie dla narodu jest  ogromne! [lub] Oto, jakie jest jego znaczenie dla narodu[Dosł.:  Przyjrzyjcie się, jaka jest jego n a r o d o w a   waga! ] Z góry zostało sformułowane [określono z góry; a priori [ lub]: Już w punkcie wyjścia sformułowane zostały zadania dla każdego z towarzystw], ile  każde z  nich       [ tj. poszczególnych towarzystw] może wykonać, i jaki wkład wnieść w życie parafii,[żeby] zachować[a. utrzymać] łużycki charakter jeśli chodzi o teatr, śpiew itd.; - Związek będzie tym bardziej pomocny,  w im szerszym zakresie obejmie wszystkie parafie łużyckie, wszystkich Łużyczan.

Arnošt Bart im SKA    [Arnošt Bart w Łużyckim Archiwum Kulturalnym/SKI = Serbski kulturny archiw]

Bart, Arnošt/ Barth Ernst                                                                                                                            29.8.1870 Lětoń  - 15.2.1956 Brězynka k.  m. Delnja Hórka¹Kupiec, inicjator i współzałożyciel Domowiny 1912  Syn karczmarza,  właściciela małorolnego gospodarstwa, bednarza i kupca,  który w r. 1872 jako wolny chałupnik i szynkarz[tu chodzi o ojca] osiedlił się w Brězynce; 1885-88 uczeń kupiecki[w szkole kupieckiej] w Budziszynie, i [uczeń]miejskiej szkoły handlowej, którą ukończył z chwalebnym świadectwem; 1889-91  zatrudniony   jako pracownik kupiecki w Lipsku, 1891-92 w stowarzyszeniu konsumów w Lauchhammer i w Berlinie; 1892 pobyt we Włoszech i we Francji.  1894 przejął  gospodarstwo rodzicielskie, 1897 ożeniony z Haną Mjeltkec z  Chwaćic²; od marca aż do września 1919 wykonywał zadania z ramienia Łużyckiej Rady  Narodowej w Paryżu, po powrocie aresztowany i  wtrącony do ciężkiego więzienia  w Gollnow³ k. Szczecina, gdzie przebywał aż do 1920.                                    
 Pod wpływem [Józefa Wilhelma⁴] Bogusławskiego i [ks. Michała⁵]Hórnika [jako autorów] Historii narodu łużyckiego, i od czasu spotkania z M. Hórnikiem, skonkretyzował swą przy-należność do narodu łużyckiego. W 1886  po raz pierwszy uczestniczył w zjeździe studentów łużyckich, w  1890 przystąpił do[ łużyckiego towarzystwa naukowego] Macierzy  Łużyckiej. W wolnych chwilach zajmował się historią, językiem kulturą narodu łużyckiego przy  czym przyswoił sobie również język czeski a później i rosyjski w mowie i w piśmie. Zajmował się literaturą rosyjską, uczył się angielskiego i francuskiego. We Francji poznał zakłamanie[fałsz] niemieckiej propagandy szowinistycznej, skierowanej przeciw Francji. Po powrocie  na Łuży-ce  działał w łużyckim ruchu narodowym, był współzałożycielem  i sekretarzem łużyckiego towarzystwa w Chwaćicach (1892)  i Malešecach⁶ oraz towarzystwa  [kasy ?] zapomogowo-pożyczkowej  w Chwaćicach (1895), przedstawiciel chłopski w Sejmie  Prowincji Górnych   Łużyc.                      
  W  grudniu 1898 B. podjął próbę z centralizowania i zreorganizowania łużyckich  towarzystw na bazie spółdzielczej w Związku Stowarzyszeń Łużyckich, który rozpadł się w r. 1899. W l. 1908-19 był on kierownikiem urzędu gminnego w Brězynce a równocześnie reprezentantem antyjunkierskiego ruchu  drobnych i średniorolnych rolników na płn. -zach. Górnych Łużycach, sekretarzem zał. w 1903 r.  ogólno-chłopskiego  Wiejskiego Towarzystwa Wyborcze-go. W r. 1909  zorganizował z sukcesem zwycięską chłopską walkę wyborczą  między dwoma kandydatami: Michałem Koklą a Brűhlem(dzierżawcą majątku szlacheckiego, radcą ekonomicznym w  m. Łuh⁷). Jako przywódca chłopski Bart z każdym dniem rozszerzał swe  wpływy na  pracujące chłopstwo, które wybrało go do Landtagu [Saksońskiego Sejmu Krajowego] jako następcę zmarłego J.[ana]⁸ A.[wgusta] Zoby, gdzie  dołączył jako  inspektor[a. wizytator] frakcji konserwatywnej. W konfrontacji z junkrami i biurokracją państwową,  w sytuacji, kiedy w łużyckim ruchu protestacyjnym przeciw doszczętnemu  wyrugowaniu ję-zyka  łużyckiego, powstawały  koncepcje  założycielskie Domowiny [powstałej] 12.10. 1912 w  Wojerecach. Ta  antyimperialistyczna organizacja naczelna [tzw. dachowa] towarzystw łużyckich, od której wkrótce odstąpiło skrzydło  skupiające bogate chłopstwo[a. chłopską burżuazję] o  nastawieniu klerykalnym[dosł. wielkochłopskoklerykalne] stworzyła za  preze-sury B. miejsce i możność działania dla spółdzielczości,  działalności  kulturalnej i  polityki  mniejszościowej oraz prezentowania interesów drobnych chłopów skupionych na sprawie reformy.[Zdanie wydedukowane pod wzgl. sensu; dosłownie nie do przetłumaczenia]. Uwzględniając fakt całkowitego fiaska  realizacji łużyckich żądań narodowych w Saksońskim Sejmie Krajowym, Domowina  wprowadziła [rozwinęła] koncepcję wyzwolenia Łużyczan  w oparciu o kształtującą się  na bieżąco sytuację  geopolityczną. Jego[Barta] rachuby  na   zwycięstwo Rosji u boku Ententy stały się  pod koniec listopada 1917 nierzeczowe[a. nierealne]⁹  W r. 1919  Bart ponownie reprezentował w sejmie łużyckie interesy. Utworzona  12.11.1918 za jego prezesury Łużycka Rada Narodowa  poszerzyła łużyckie żądania o projekt utworzenia państwa łużyckiego na podstawie prawa o samostanowieniu narodów(z wywłaszczeniem laty-fundiów). Bart reprezentował narodowy i agrarny program  Łużyckiej Rady Narodowej jako członek czechosłowackiej delegacji pokojowej[tzn. na konferencję pokojową] w Paryżu – z konsekwencjami  przyłączenia Łużyc do Czechosłowacji.¹⁰ Od 1920 do 1927  działał znowu jako przewodniczący Domowiny,  którą reorganizował  i podbudowywał ekonomicznie (m.in. [przez]Bank Łużycki) w okresie Republiki Weimarskiej. W r. 1933 został aresztowany przez faszystów na okres jednego miesiąca.W czasie bitwy pod Budziszynem w kwietniu 1945, witał w Brězynce sowieckich i polskich żołnierzy z narażeniem życia. Pozostając pod głębokim wrażeniem przewrotu antyfaszystowsko-demokratycznego, występował  B. zdecydowanie o pełnoprawność socjalną i polityczną narodu łużyckiego. W 1953 w rocznicę przyjęcia  Ustawy o zachowaniu praw ludności [narodowości] łużyckiej[dosł. prawo łużyckie] jako„zdobyczy”  Niemieckiej Republiki Demokratycznej, spotkał się  z W[Wilhelmem]Koenenem i Otto Gro-tewohlem; był uznany jako osoba  prześladowana przez reżim nacjonalistyczny.[autor: Hartmut Zwahr]                                                                                                                                       PUBLIK.: Związek Towarzystw Łużyckich – Łužica 17(1898), str. 126-127; Walka Łużyczan z niemiecką pycha narodową w  okresie przed hitlerowskim – Nowa doba 11.9.1948;Quo vadis ecclesia? – Nowa doba 25.11.1948   ŻRÓDŁA/LIT.: F[rido] Mětšk, Założenie i działalność Domowiny 19121914 – Lětopis B  4 (1957), str. 438-478;  H. Zwahr, Arnošt Bart-Brězynčanski, Budyšin 1970, 1981  Nowy słownik biograficzny historii i kultury Łużyczan, praca zbiorowa: Jan Šołta -  kierownik, Pětr Kunze, Franc Šěn. Budziszyn, Ludowe nakładnistwo Domowina[Wydawnictwo Narodowe Domowina], 1984                

¹ –  Delnja Hórka / Niedergurig                                                                                                                  ²  -  Gollnow; obecnie Goleniów ( Zachodniopomorskie);                                                                         ^3,4–  uzup. na podst. :Cygański M., Leszczyński R., Zarys dziejów narodowościowych Łużyczan.  Opole 1998, Państw. Inst. Nauk. – Inst. Śląski, T. II Indeks nazwisk, s. 166-179;                
 ⁵- Malešecy/ Malschwitz;                                                                                                                         ⁶– Łuh/Luga gm. Njeswačidło/Neschwitz pow. Budušin/Bautzen]
 ⁷ -  uzup. wg op. cit. Cygański M., Leszczyński R., Zarys dziejów ... 
^8,9 – kwestie te rozwijają autorzy T. I, wym. w poz.8, na str.  181-185[tłum.]

Z górnołuż. tłumaczyła Ludmiła Gajczewska (Towarzystwo Polsko-Serbołużycki Oddz. Dolnośl. we Wrocławiu